1. Чуулганы түүхийг таниулахуй

Чуулганы түүхийг 4-н сэдвийн хүрээнд судалдаг.

Үүнд: 1. Дагалдагч нар сайн мэдээг аваад тархсанаар илгээлтийн түүх эхэлсэн.

2. Мөн анхны, ширээнд үйлчлэх (Үйлс6:1-6) үйлчлэгч нарыг сонгон томилсноор, Чуулганы зохион байгуулалт бий болсон нь маш чухал сэдэв болдог.

3. Чуулган юунд яагаад итгэдэг вэ? гэдэг нь том асуудал юм. Чуулган нь түүхэндээ олон тэрс үзэл, буруу сургаалтай нүүр тулж байсан. Ялангуяа анхны Чуулганы үед “Есүс хүн үү? Бурхан уу?” гэдэг нь нэг мөр шийдэгдээгүй маргааны гол бай болсон том асуудал байлаа. Тэр үед бүх зүйл эхлэлийн шатанд байсан. Үнэн зөв Христчин онолыг бий болгох гэж их л хүч хөдөлмөр, цаг хугацаа, золиослол зарцуулсан. Есүс бол 100%хүн, 100%Бурхан гэдгийг батлан тогтоохын тулд ямар ямар үзэл баримтлалууд өрсөлдөж байсан нь судлууштай юм. Бас үе үеийн олон хүмүүсийн маргааны нэг чухал сэдэв бол гурвал Бурханы (Эцэг, Хүү, Ариун Сүнсний) онол юм.

4. Чуулганы түүхийн бас нэг гайхамшиг нь, хүмүүсийн амьдрал юм. Тэдний амьдралд Есүс хэрхэн өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийж, хэрхэн тэднээр дамжуулан ажилласан болон улс үндэстэнийг өөрчлөн босгосон зэрэг нь нэн сонирхолтой.
Мөн Чуулганы бүхий л түүхийн турш хавчлага салшгүй дагалдсан ба одоо ч байна. Хамгийн сонирхолтой нь, хавчлагаар дамжуулан Эзэн Чуулганыг үргэлж шигшиж тунгаан цэвэрлэж, чанаржуулж байсан.

Анх л Иерусалимаас тархсан сайн мэдээ одоо бүх дэлхийг бүрхээд байна. Анхны missioner-ууд нь иудейчүүд байсан. Элч Паул л гэхэд, очсон газраа эхлээд Иудейчүүдэд тунхаглаад, дараа нь харь хүмүүсрүү хүрдэг байсан. Паул, Петр нар нь Ром хүртэл аялсан бол, Иохан Бага Ази, Томас Энэтхэг хүртэл аялсан гэж үздэг.

2-р зууны дунд үе гэхэд, Сириэс Ром хүртэлх ихэнх газарт Чуулганууд таригдсан байсан. 3-р зууны үед Ромын Эзэнт гүрний бүх газарт аль хэзээний Чуулган нь оршин тогтнож үйл ажиллагаагаа явуулж байлаа. Хойд Африкын Чуулганууд (Египэт, Ливия, Этопия) нилээн хүчирхэг байсан. Ингэж богино хугацаанд хурдан тархаж өссөн нь сүнслэг болон түүхэн шалтгаантай. Сүнслэг шалтгаан нь Ариун Сүнсний ивээл ерөөл юм. ...Миний та нарт тушаасан бүгдийг сахин биелүүлэхийг тэдэнд заа. Харагтун, үеийн төгсгөл хүртэл Би та нартай үргэлж хамт байх болно…(Мт.28:20), гэж амласан Эзэний амлалт хэрэгжсэний түүхэн баталгаа нь юм.

Бас түүхэн цаг үеийн нөхцөл байдлуудыг (тэдгээрийг ч Эзэн Өөрөө нөхцөлдүүлдэг) ч ашиглан Бурхан ажилладаг. Түүхэн шалтгааныг 6-н үндсэн хэсэг болгодог.

1. Нийт Ромын Эзэнт гүрэн даяар арилжаа наймааны, улс төр засаглалын, утга зохиол урлагын хамгийн гол бичгийн хэл нь Грек хэл байсан. Энэхүү нэг хэлний орчин нь сайн мэдээ хурдан тархах гол нөхцөл болсон.

2. Их гүрний зах хязгаар бүрт Иудейчүүд олноороо амьдарч байсан. Тэдэнтэй алив байдлаар холбоотой ойр байдаг харь үндэстнүүд ч тэдний итгэл үнэмшилд татагддаг байсан. (Энэ нь Эзэн Өөрийн ард түмэнтэйгээ хаана ч хамт байж,ивээж ерөөдгийн бас нэгэн гэрчлэл юм.) Гэвч Мосегийн хуулиар Эзэнрүү ирэх нь (иудей болох нь) хаагдмал байсан бол, сайн мэдээ үүнийг эвдэж чөлөөлсөн тул маш олноороо Эзэнрүү ирцгээсэн.

3. Мөн их гүрний засаглал дор 300-н жил үргэлжилсэн энхтайван, амар амгалан (PAX ROMIA) оршин тогтносон нь сайн мэдээний тархалтанд сайнаар нөлөөлсөн.

4. Олон шүтээн,”бурхад” тэр үед байсан ч, хоорондоо зөрчилддөг, ууртай догшин, харгисаар шийтгэдэг, атаархдаг, хонзогнодог зэрэг домог үлгэр бүхий сургаалиудтай байсан нь, хүний гэгээн, ариун, тэнгэрлэгийг хүсэмжилэн үгүйлэх, нөмөр нөөлөг, хайр энэрлийг эрэлхийлэх хэрэгцээг үл ханган, айдас дарамт, урам хугарах байдалд хүлдэг байсан. Иймээс ч хайр, өршөөл уучлалын Бурхан Есүст олноороо итгэцгээсэн.

5. Эмэгтэйчүүд ба боолчууд нь тухайн цаг үеийн нийгэмд, хамгийн доод түвшиний, ад үзэгдсэн давхаргынхан байсан бол, Христийн ялгаваргүй, адил тэгш хайрын талаарх тунхаглал нь тэдэнд үнэхээр сайн мэдээ байсан.

6. Тэр үед хавчлага хүчтэй өрнөж байсан ба итгэлээ чин үнэнчээр сахисаар амиа алдагчдийг ”martur” буюу ариунаар амиа өргөгчид, гэдэг байв. Тэдний үхэл хүртэл итгэмжтэй, эр зоригтой, тууштай байдал нь олон хүний зүрхэнд хүндлэл, бахархал, бишрэлийг бий болгодог байсан ба, Ариун Сүнсний мөн чанар хүчийг гэрчилдэг байв.

МЭ70 онд Ромын хаан Нерогийн тушаалаар Титус жанжин их цэрэгтэй ирж Иерусалимийг мөхөөсөн. Үүнээс өмнө итгэгчид синагогт цуглан мөргөл-хүндэтгэл үйлддэг байсан бол, энэ үеэс хойш эрс хориотой болсон тул гэртээ, ууланд, ойд, ажил дээрээ гэхчилэн, хаа сайгүй цуглан мөргөж, номлол айлдаж, үгийг тунхаглан ярилцдаг байсан нь өргөн олонд нөлөөлсөн.

Итгэгчдийн хувийн зан чанар, гэрэл болсон амьдрал, Христийн доторхи өөрчлөлт шинэчлэлт зэрэг нь сайн мэдээ идэвхитэй тунхаглахтай хавсран Эзэнийг алдаршуулж, Чуулганыг өсгөж байлаа. Бас Христитгэл нь яагаад цорын ганц үнэн зөв сүсэглэл болох талаар, олон тооны захидал, ятгалга, тайлал тайлбарууд олноор бичигдэн тархаж байлаа.

Чуулган нь өсөж, өнөр өтгөн болохын хэрээр зохион байгуулалтанд орж эхэлсэн. Эхэндээ тэдний хооронд зуучлан явж холбодог, нөхөрлүүлдэг, багшилдаг, итгэлд нь чиглүүлэгч захидлууд зөөдөг хүмүүс нь элч нар байсан. Дараа нь тэдний дагалдагчид, улмаар олон итгэмжит хүмүүс төрөн гарсан. Тэгээд байрлал нь хаана байх, ямар яс үндэстэй, бүтэц бүрэлдхүүнтэй байхаас үл шалтгаалан нэгдмэл нэг том гэр бүл бий болж байлаа.

Энэ гэр бүлийн гишүүн болохын тулд заавал усан баптисм хүртдэг байв. Эзэний амилсан өдөр, Түүний заасны дагуу Ариун зоог барьдаг байсан нь гол хүндэтгэлийн ёслол байсан. Тэд уулзах болгондоо Ариун зоог барьдаг, түүнийгээ “талх хуваах” “агапе баяр” гэх мэтээр нэрэлдэг байв. Apostles(элч нар), propets(эш үзүүлэгчид), teachers(багш нар)-ийн дараагаас bishop(харгалзагч), elder, presbyter(ахлагч), deacon(үйлчлэгч) зэрэг үйлчлэлийн болон эрх мэдлийн зэрэг дэвүүд бий болсон. Цуглаан хөгжих тусам, эхэндээ онц ялгаагүй байсан үйлчлэлийн үүрэг роль, байр суурь ялгаатай болж эхэлсэн.





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
"Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

2. Хавчлага ба Чуулган

Ром нь тухайн үед олон үндэстний янз бүрийн шашин шүтлэг, итгэл үнэмшилийн эрх тэгш зэрэгцэн оршдог, олон хөлийн газар байсан боловч, МЭ54-74 онуудад хаанчилж байсан Неро хааны үед Христчидийн эсрэг хатуу ширүүн хавчлага өрнөсөн. Тэр үед Ром хотын 3-ны 1-ийг шатаасан маш том түймэр дэгдсэн. Энэ түймэрийн гол буруутан нь Христчид, гэж Неро зарлаад, Чуулганыг мөрдөн хавчиж эхэлсэн.

Үнэндээ бол шударга зөвт, өндөр ёс суртахуунтай, эрх тэгш хамтын амьдарлыг тунхаглан, үйлсээрээ харуулж чаддаг байсан Христчидийн нөлөө улам өсөж байсан. Мөн Эзэн Есүсээс өөр хаан байхгүй гэдэг итгэгч нар, хүнд (Ромын хаанд) мөргөхөөс татгалздаг байсан зэрэг нь, өөрсдийгөө өргөмжлөн, бусдыг өмнөө сөгтгөх гэсэн бардам дарангуй хаад захирагчдын эгдүүг хүргэсэн нь далд шалтгаан нь байсан.

Тэр үеийн religio illicita буюу хууль бус гэсэн хэллэг нь, Христчидийн тодорхойлолт болж байлаа. Засаглал, эрх мэдэл, эмх цэгц, дэг журам болон итгэл үнэмшил, сүсэглэл, ертөнцийг үзэх үзэл зэрэг нь Ромын хууль, хаадын эрх мэдэл дор нэгдмэл нэг байх ёстой (Яг үнэндээ тийм. Гэхдээ Христийн дотор), гэсэн үзэл хүчээ авч байлаа.

Итгэлийнхээ төлөө хэлмэгдэж, амиа алдагсадын олонхи нь эгэл жирийн хүмүүс, эмэгтэйчүүд, ядуучууд боолчууд байсан. Эзэн тэдэнд гайхалтай эр зоригийг өгдөг байсан тул, тэд толгой өндөр үхлийг угтдаг байв. Тэднийг өлсгөлөн арсланд хаяж, загалмайд цовдолж, дүүжилж, шатааж бас итгэлээсээ ухарвал, Эзэнийг үгүйсгэвэл өршөөж шагнахаар амлаж байлаа. Энэ үеэр Ромд Петр, Паул нар амь үрэгдсэн ба Петр уруугаа харж Ватиканы толгод дээр цовдлогдсон нь, одоогийн Ватиканы газар нутаг юм.

Тражан захирагчийн үед, итгэлээсээ ухарч хиймэл шүтээнд өргөл өргөвөл, өршөөгдөн libella гэдэг үнэмлэх авдаг байв. Энэ аргыг цаашдаа олон захирагчид хэрэгжүүлэх болсон. Тиймээс ч хахууль өгөөд, эсвэл хэн нэгнийг өөрийнхөө өмнөөс мөргүүлээд libella-г авах нь элбэг болсон. Энэ нь тухайн үедээ олон хүнд гарах гарц юм шиг санагдаж байсан ч, хожим Чуулганы дотоодод олон асуудлыг бий болгосон.

Ийнхүү 300-гаад жил болоход Ромын захирагчид, хаадаас Христрүү ирсэн нэг ч хүн байгаагүй. Эцсийн аймшигт хавчлагын үеэр Баруун Ромд Константин эрх мэдлийг гартаа авахаар тэмцэж, өөрийн талынхныг бүрдүүлж байлаа. Энэхүү тэмцэл хуйвалдаан нь хүчээ авч дайн болон өрнөхөөс өмнөхөн (МЭ312 онд) тэрээр тэнгэрт нэгэн тэмдэг харсан нь “загалмай” байлаа. Мөн “…чи түүгээр ялах болно…” гэсэн дууг сонссон гэдэг. Тэгээд тэр дайчдынхаа бамбай дээр загалмайн дүр байрлуулан тулалдаанд орсон ба улмаар ялалт байгуулсан байдаг. Засгийн эрхэнд гармагцаа “Edict of Milan” гэсэн хууль гаргаж, Христитгэлийн эсрэг бүх хавчлагыг зогсоож, бүр хориглосон юм.

Тэр үнэхээр бүх зүрхээрээ Эзэнд итгэж, дахин төрж чадсан нэгэн үү?! эсвэл үгүй юу?! гэдэг талаар янз янзын зөрүүтэй таамаг байдаг. Ямартаа ч Эзэн түүгээр дамжуулан их хавчлага, утга учиргүй цус урсгалтыг зогсоосон юм. Христчидийн даруу төлөв, хайр уучлалаар дүүрэн хандлага, амьдрал нь, бас үхлийг ч үл тоон ялан дийлэх эр зориг нь, нийгэмд маш хүчтэй нөлөө үзүүлсэн юм. Хавчигчид ч залхаж байлаа. Яаж ч хавчаад дарагдахгүй, хүссэн үр нөлөө нь гарахгүйгээр барахгүй, олны дунд бахархал нь болж алдаршиж байлаа.

Хавчлагын үр дүнд Чуулганы суурь шижирээр, цэврээр тавигдсан ба Чуулган нь чанаржин хүчирхэгжсэн юм. Бохир хортой, хуурамч итгэгчид, байр суурь, эрх мэдэл хөөцөлдөгчид (хольц) тунгаагдан ялгарч, шахагдан гарсан ба “нүүр царай”-гаа таниулсан юм. Libella-гаар амиа авч үлдэгсэдийг хүлээн авахгүй,”урвагчид” гэж яллах сүм цуглаан ч байсан. Тэд өөрсдийгөө “жинхэнэ Христчид” гэж үздэг болсон.

Бас,”…тэдний сул доройг нь Эзэн уучилсан,бид ч уучлах ёстой..” гэж үзэн, тэднийг хүлээн авах сүм цуглаан ч байсан. (Энэ байдал, Чуулганы түүхэнд орон нутгын чанартайгаар нилээн давтагддаг. Жиш: Солонгос улс Японы түрэмгийлэлд өртсөн үед, Япончуудын зүгээс Чуулганыг харгисаар хавчиж, мөрдөн мөшгөж байсан. Энэ үед аялдан дагалдсан ба үл дагалдсан гэсэн үндэслэлээр Солонгос Чуулган хоёр үндсэн урсгалд хуваагдсан гэдэг.)





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
"Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

3. Зөвлөлүүдийн Чуулганы түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг

Константин хаан Христэд ирэхээс өмнө, Христитгэл нь цөөнхийн итгэж биширдэг, хавчигдмал хаалттай бүтэц байсан бол, Константинаар дамжуулан Эзэний хийсэн чөлөөлөлтийн дараа, Чуулган нь, хуулиар зөвшөөрөгдсөн, олонхийн итгэж биширдэг, соёл иргэншилийн гол хөдөлгөгч хүчин, тэнгэрлэг сэтгэлгээний төв болсон.

Эрх чөлөө бий болсонтой холбоотойгоор олон үзэл бодол, ойлголт санаанууд бий болж, эрх мэдэл, байр суурийн төлөөх өрсөлдөөн үүсэж эхэлсэн. Энэ нь, Чуулганыг, өөрсдийнхөө итгэлийн үндэс, онол баримтлалыг эргэн харж, цэгцэлж, бататгах шаардлагатайг харуулсан.

Хэрхэн хүн болон Бурханы мөн чанар, дүр төрхийг Есүс Өөртөө зэрэг агуулж чадах вэ? гэдэг нь маш их маргааныг үүсгэж байв. Мөн Тертулиан (Хойд Африкын Чуулганы ахлагч. Хавчлагын эсрэг Христитгэлийг хамгаалж, бас онолын (theology) олон зохиол бичсэн. Ялангуяа Гурвалын талаар олон онол дэвшүүлж “trinitas” нэр томъёог анх гаргаж ирсэн. Тухайн үеийн цуутай итгэгчдээс, ганцаараа жам ёсны үхлээр нас барсан.) анх Гурвалын онол, хэллэгийг гаргаж ирсэн.

Мөн тэр үед Грекийн гүн ухааны “…сүнс (үзэл бодол) бол ариун, харин матери (бие махбодь) нь бузар дорд юм” гэсэн онол ухагдхуун өргөн дэлгэрсний нөлөөгөөр даянчлах, махан биеийг ад үзэн зовоох байдал газар авч байлаа.

Чуулган эрчимтэй хөгжихөд “Зөвлөлүүд” их үүрэг гүйцэтгэсэн. Олон онол сургаал, үзэл баримтлалыг цэгцлэх зорилгоор МЭ325 онд, Бага Азийн Никеа хотод бүхий л хүлээн зөвшөөрөгдсөн, нэр нөлөөтэй удирдагчид хуран чуулсан. Ивээн тэтгэгч, санаачлагч нь Константин хаан байсан, гэж үздэг. Энэ зөвлөлөөс “Гурвалын” талаархи онолыг оновчтой баталсан. Ариус “Есүс Христ нь Бурхантай төстэй боловч оргүй хоосноос бүтээгдсэн бүтээл юм.”гэж үзсэн. Харин Зөвлөлөөс түүнийг гаж урсгал хэмээн буруутгаж, Никеагийн итгэлийн тунхагыг зохиосон.

МЭ381 онд Константинополь хотод, Теодориус хааны санаачлагаар удаахи зөвлөл хуралдсан. Аполинариус Есүсийг хүний сүнсгүй, зөвхөн Бурхан чанартай гэсэн онолоо тунхагласан. Кафадогиагийн Георгорий нь энэ үзлийг нь няцааж, Есүс Христийн төгс хүн, төгс Бурхан гэсэн хоёр мөн чанартайг сөргүүлэн тавьсан. Аполинариус олны дэмжлэгийг авч чадалгүй, гаж урсгал гэж буруутгагдсан.

МЭ431 онд Эфэс хотод, 2-р Теодориус хаан бас нэгэн зөвлөлийг зарлан хуралдуулсан. Несториус, Есүс Христийн хүн мөн чанар, Бурхан мөн чанар хоёр нь салангид, гэхдээ зэрэгцэн илчлэгдэн харагддаг байж байгаад, Түүнийг дээш одоход нэгдмэл нэг болсон гэж үзсэн. Александрийн Кирил, Христийн хүн ба Бурхан мөн чанарууд нь хэзээ ч хуваагдаж байгаагүй нэгдмэл гэж няцаасан. Несториусыг гаж урсгал гэж зарласан.

(Несториус нь Сицилиа аралд төрсөн, Антиохт боловсрол олсон, гал цогтой халуун итгэгч, чадварлаг номлогч байсан. Улаан үстэй, гэрэлтсэн нүдтэй залуу байсан гэдэг. МЭ428 онд Константинополийн бишоп болсон. Тэр үед нилээн дэлгэрсэн Арианизмын үзэлд, Марийг “Бурханыг төрүүлэгч” гэж үздэг байсан нь олон хүнд, Мари бол Бурханаас илүү агуу нэгэн мэт санагдаж төөрөлдүүлдэг байв. Харин Несториус, “Христийг төрүүлэгч” гэх нь зүйтэй гэсэн. Мөн загалмай дээр “…Бурхан минь, Бурхан минь юунд Та Намайг орхив.(Мт27:46); Ааваа, Таны гарт Би сүнсээ даатгая…(Лк23:46)” зэргээс үндэслэн, Есүсийн зовлон зүдгүүр нь Бурханлаг чанарыг нь бус хүн чанарыг нь харуулдаг гэсэн. Тухайн үеийн Чуулганд эрх мэдэл, нэр алдарын төлөөх өрсөлдөөн хүчтэй байсан. Несториусын амжилт, алдар хүндэд атаархдаг дайсан байсан нь Александрийн бишоп Кирил юм. Өнөөг хүртэл хадгалагдсан Несторианы талаархи элдэв баримтууд нь ихэвчлэн, энэхүү Кирилийн элдэв буруутгал байдаг. Өнөөдөр олон хүн, тэр үеийнхэн үгээр хэтэрхий наадаж, маргаж, ач холбогдол багатай жижиг зүйлсийг чухалчилан үзсэнээс, мөн эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл, атаархалаас болж Несториусыг хэлмэгдүүлсэн гэж үздэг. Тэр буруутгагдан зүүн зүгрүү цөлөгдсөн ба түүнтэй хамт маш олон несторианчууд явцгаасан. Тэд Перс, Араб, Армян-д Чуулганыг байгуулж, сайн мэдээ тарааж байлаа. Улмаар торгоны замаар цаашилсаар Энэтхэг, Хятад, Монголд ирцгээсэн. 1020-н онд Хэрэйд аймгийн хаан Христэд итгэснээр, төв Азид Христитгэл хүчирхэгжсэн.)

МЭ451 онд Калкедон хотод, Маршиан хаан бас нэгэн зөвлөлийг зарлан хуралдуулсан. Юүдике, Христийн хүн мөн чанар нь Бурханлаг мөн чанартаа шингэсэн тул, Есүсийн бие нь биднийхтэй адил бус өөр юм, гэсэн. Энэ онол бас буруутгагдан, үүний эсрэг Калкедоны итгэлийн тунхаг зохиогдов.

Христ бол төгс Бурхан, төгс хүн юм.

Бурхан мөн чанар нь Эцэг Бурханыхтай адил, хүн мөн чанар нь биднийхтэй адил боловч гэмгүй.

Есүс Христ бидний авралын төлөө онгон бүсгүйгээс мэндэлсэн.

Бурхан мөн чанар нь ч төгс, хүн мөн чанар нь ч төгс бөгөөд, нэг хувь шинжтэй… (Энд бяцхан тайлбар хийхэд, “мөн чанар” гэж, тухайн оршихуйн оршин тогтнолынх нь гол үзүүлэлтүүдийг хэлж байна. Жиш: Бурханы мөн чанар нь, бүгдийг мэддэг, бүгдийг чаддаг, эхлэл үгүй, төгсгөл үгүй, хаа ч оршдог, бүх цаг хугацааг зэрэг хардаг, бүхнийг хянадаг, захирдаг…гэх мэт. Хүний мөн чанар нь, төрдөг, үхдэг, өлсдөг, цангадаг, ядардаг, даардаг, халууцдаг…гэх мэт. Харин “хувь чанар” гэж дотоод амь сүнсийг нь хэлж байна. Үүнд, зан чанар, хүсэл зорилго, үзэл бодол, сэтгэх хэв маяг, дадал зуршил, зүрх сэтгэлийн үзүүлэлтүүд (хайр, өршөөл уучлал, тэвчээр, эр зориг, дөлгөөн зан…гэх мэт) зэрэг нь орно.) гэж тунхагласан.

“Зөвлөлүүд” нь ийнхүү онол сургаалиа ч цэгцэлхийн хажуугаар КАНОН-ыг бүрдүүлхэд маш их үүрэг гүйцэтгэсэн. (Канон, гэдэг нь “Алтан зарчим”,”жагсаалт” гэсэн утга бүхий латин нэр томъёо ба Ариун Библийг хэлдэг.) Тэр үед цуглаанууд дунд онол сургаал, дүрэм заавар, тушаал зарлиг, эш үзүүллэг бүхий таван мянга гаруй захидал, ном сударууд тэнүүчилж байсан. Тэдгээрийн олонхынх нь санаа агуулга нь зөрчилтэй, бие биенийгээ үгүйсгэсэн, илэрхий зохиомол, сайн мэдээний үнэ цэнийг бүрхэгдүүлсэн, гуйвуулсан зэрэг дутагдалтай байлаа.

Тиймээс жинхэнэ утгаараа сайн мэдээг илчилсэн, Ариун Сүнсний хүч онгодоор бичигдсэн, хувь хүний болоод Чуулганы аврал, сүнслэг төлөвшилд Эзэний эрх мэдэлтэйгээр нөлөө үзүүлэх, жинхэнэ Үгийг баттай барьж аван, бусдыг нь шахан зайлуулах шаардлагатай байв.

Ийнхүү Эзэн, “Зөвлөлүүд”-ээр дамжуулан бидэнд “Төлөөлөгчидийн итгэлийн тунхаг”,
”Ариун Библи”-ийг өгсөн юм. Гэвч хүн л болсон хойно сул дорой, гэмт чанартай тул эрх ямба, байр суурийн төлөөх тэмцэл өрсөлдөөн, ил далд хуйвалдаан, хэлмэгдүүлэлт гүтгэлэг ч “Зөвлөлүүд”-ийн түүхэнд бичигдэн үлдсэн юм. Олон амжилт ололтын эхийг тавьсан ч, олон алдаа зөрчилийг илрүүлж, зөвт зохистой мэргэн шийдэл дотор эцэслэн шийдэж чадаагүйгээс, хожимын завхрал ялзрал, харанхуй бурангуй нь он удаан Чуулганыг мухар сүсэгт хүлсэн юм.





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
"Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

4. Хагарал ба Чуулган

Тухайн үед Чуулган нь барууны, зүүний гэж хоёр талцан марган зөрчилдөж, улмаар хагарал улам гүнзгийрсээр л байлаа. Баруунд бишопууд улам бүр нэр нөлөөтэй болон бүх эрх мэдлийг гартаа барьж, хаад захирагчид ч тэдэнд дуулгавартай болж байсан бол, зүүнд хаад захирагчид нь улс орноо ч, Чуулганыг ч захирсаар байв.

Христитгэлээс өмнө, Грекийн домог шүтлэгийн нөлөөгөөр “эмэгтэй бурхад” байдаг гэсэн ойлголт үзэл хүчтэй тархсан байсан нь, Христитгэлтэй холилдон, улмаар “Марийг” шүтэх нь маш хүчтэй болсон. Энэ нь барууны ч, зүүний ч Чуулганы салшгүй нэг элемент болон одоо ч амь бөхтэй байсаар байна.

Бас итгэлийнхээ төлөө амиа өгсөн хүмүүсийг эргэн дурсаж, амьдарч байсан болон оршуулсан газрыг нь эргэж тойрох болсон нь, тэднийг бурханчлан шүтэх, бишрэх үзэгдлийг бий болгосон. Тэднийг “Sanctus” буюу “хутагт”,”ариун” гэхчилэн цоллож, эдэлж хэрэглэж явсан эд зүйлс, бүр цаашилбал цогцосных нь үлдэгдэлийг нь нандигнан хайрцаглаж, цуглуулах болсон. Хувь итгэгчид болон цуглаанууд иймэрхүү “үнэт шүтээн”-ий (relics) цуглуулаганы хойноос хөөцөлдөж, тэдгээрээрээ бахархаж бардамнах болсоноор, энэ нь бүр тусгай бизнесийг ч бий болгосон. Хоёр талынхны хүндэтгэл-мөргөлдөө ашигладаг, эрхэмлэдэг шүтээнүүд нь ялгаатай байсан ба тэднийг хэрхэн ашиглах, ямар зорилгоор ашиглах талаар маргалдаж байлаа.

Бас элдэв шашины зан үйл болсон утлага лаа асааж ёсолдог нь, Чуулганы хүндэтгэл-мөргөлд нэвтэрсэн. Мөн түүхэн хавчлагын үед хэн нь илүү хавчигдан зовж, итгэлээ бат сахисан талаар маргалдан, өөртөө илүү алдар хүндэтгэл авахаар эрмэлзэж байв. Ром төвтэй баруунтнууд “зовлонгоороо бахархах уралдаан”-д тэргүүлж байсан бол, Константинополь (тэр үед “зүүн Ром” ч гэгддэг байсан) төвтэй зүүнтнүүд арай л гүйцэхгүй байсан шиг. Баруунд, Чуулганы үйлчлэгч нь гэрлэхийг эрс хорьдог байсан бол, зүүнтнүүд чөлөөтэй гэрлэж байлаа.

Үүгээр ч зогсохгүй, Христийн мэндэлсэн баяр, дахин амилалтын баярыг хэзээ хийх талаар маш их маргасан. Тэгээд тэр үеийн олон үндэстнүүдийн дунд түгээмэл байсан “нарны бурханыг тахих ёс”-ийг тэмдэглэдэг өдөр нь Христмасийн баяр, “хаварын баяр” нь дахин амилалтын баяр болон аажимдаа хэвшсэн. Мөргөлийн онцгой газруудыг бий болгож, гэгээн Мариягийн, хутагт Петрийн, Ариун Иоханы гэх мэт сүмүүдийг сүндэрлүүлж эхэлсэн.

Онолын зөрүүтэй ойлголтууд ч байсан. Никеагийн зөвлөлөөс, Ариун Сүнс нь Эцэг болон Хүүгээс ирсэн гэж тунхагласаныг баруунтнууд хүлээн зөвшөөрч, харин зүүнтнүүд зөвхөн Эцэгээс л ирдэг гэж үзсээр байв.

(жич: Баруунтнууд нь одоогийн Католик шашин ба төв нь Италийн нийслэл Ром хот доторхи Ватиканы толгод дээрхи Ватикан улс юм. Пап лам хамгийн дээд эрх мэдэлийг барьдаг. Баруун Европ, Зүүн өмнөд Ази, өмнөд Америкад маш хүчтэй суурилагдсан. Нэг миллиард гаруй сүсэгтэнг эрхшээл нөлөөндөө барьж, тэднээрээ дамжуулан хүний нийгмийн улс төр, утга зохиол урлаг соёл, эдийн засагт нөлөөлдөг, дэлхийн хамгийн том шашин юм.

Зүүнтнүүд нь одоогийн Грек-Оросын Үнэн Алдартны (Ортодокс) шашин . Төв нь болох Константинополь хотыг Исламын шашин сэргэн мандах үедээ эзлэн авсанаар (энэ нь одоогийн Туркийн Стамбул хот) хамгийн дээд эрх мэдэлийг барих статусгүй болсон. Дөрвөн зуун сая гаруй сүсэгтэнг эгнээндээ нэгтгэдэг. Орос, Болгар, Серб, Грузин, Армен зэрэг улсуудын төр нийгэмд маш хүчтэй нөлөөтэй.)





 Шалгасан багш: Жэйн Синиор
"Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

5. Папууд ба Чуулган

Эртний итгэгчдийн зохиолоос бид анхны Чуулганы амьдрал, хувь заяаг харж чадна. Жиш: “Ромын Климентийн Коринтод бичсэн захидал” гэсэн ном байдаг. МЭ96 онд бичигдсэн бололтой. Энэ захидал 4-н чухал мэдээллийг дамжуулдаг.

1. Петр, Паул нар нь Ромд ариун үхлээр нас барсаныг (итгэлийнхээ төлөө алуулсаныг) мэдээлдэг.
2. Христийн Чуулган дотор эмх цэгц, дэг журам, сахилга бат, маш өндөр хэмжээнд байх ёстойг онцолдог.
3. Христитгэлийг сайн үйлс заавал дагах ёстой, гэдэг. (Жинхэнэ итгэл нь сайн үйлсийг төрүүлдэг.)
4. Чуулган нь Эзэний өдөр хүндэтгэл-мөргөл үйлддэг нь, тэр үед л албан ёсны болсон байсныг гэрчилдэг. Климент нь Ромын Чуулганы хамгийн анхны бишоп байсан. Тэр захидалдаа “бишоп” нь Чуулганы маш чухал үйлчлэл бөгөөд хамгийн тэргүүнд байх ёстойг онцолсон.

Мөн Антиохын цуглаан нь анх “Христчид” гэж дуудуулж эхэлсэн. Энэ нь Игнатусын үйлсээс эхтэй. Энэ хүн элч Иоханы шавь байсан. Хожим Антиохын бишоп болсон. “Илчлэлт” номтой ойролцоо утгатай “Долоон Чуулганд” гэж хаягласан захидал бичсэн байдаг. Галзуурсан харгис хавчлагын төв болсон Ром руу “…хэн ч намайг бүү зогсоох болтугай. Эзэний төлөө үхэх нь ололт юм.” гээд явж одсон байдаг. Тиймээс зарим хүн түүнийг “хэт туйлшрагч”, ”галзуу” гэхчилэн нэрлэдэг. Тэр захидалдаа худал сургаалиудыг хүчтэй шүүмжилсэн. Өөрөө маш их галтай, тэр нь болно (зөв), тэр нь болохгүй (буруу) гээд л шууд л зөвтгөдөг, эсвэл ялалдаг хүн байсан. Бас бишопийн эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг маш их чухалчилан Ариун зоог, баптисм зэрэг нь зөвхөн түүний л оролцоотой болох ёстой, гэсэн нь мөн л “эрх мэдлийн донтон” хочийг дагуулсан.

Африкын Хиппод христчин ээжээс төрсөн боловч танхай балмад, ёс суртахуунгүй завхай амьдралаар амьдарч байсан Августин нь, хожим Миланы бишоп Амброссын номлолыг сонсоод, Бурхан өөрийнх нь зүрхэнд илд дүрэх мэт Үгээ айлдаж буйг мэдэрсэн гэдэг. Түүний зүрхэнд маш том зөрчил бий болж, улмаар махан биеийнхээ хүсэл тачаалын л төлөө амьдарч явсанаа ухаарч, гэмшин Эзэнийг дагах хатуу шийдвэр гаргасан. МЭ387 онд баптисм хүртээд, маш авъяаслаг, оюунлаг нэгэн байсан тул МЭ391 онд Хиппогын бишоп болсон. Августин нь 113-н ном, 500 гаруй номлол сургааль хийсэн ба бичсэн, Чуулганы түүхэндэх цуутай теологич юм. Хүн ямарч өршөөл хүртэх зохисгүй нэгэн байтал Эзэн агуугаар энэрэн хайрласаныг маш их тунхагладаг байв.

Чуулган бол улс төр, засаглал, нийгмээс илүү үнэ цэнэтэй, зөвхөн энд л авралыг авна гэдэг байсан. Чуулганы удирдлагын систем, арга барил ба албан тушаал, байр суурь нь тэнд үйлчилж буй хүний зан чанар, төлөвшилтэй огт хамаагүй тусдаа зүйл юм гэсэн байдаг. Хожим олон папууд үүнийг ашиглан “Надад эрх мэдэл өгөгдсөн. Энэ нь миний хувийн зан чанартай огт хамаагүй” гэж өөрсдийн бусармаг мууг өмгөөлөхдөө ашиглах болсон.

Эдгээр Чуулганы түүхэндэх нэр нөлөө бүхий цуутай итгэгчидийн үгийг ашиглаад, бас хавчлагын хамгийн хатуу ширүүнийг Ромын Чуулган үүрсэнээс үүдэлтэй бишрэл хүндэтгэлийн улмаас,

Ром хот нь улс төр, худалдаа арилжаа, соёл урлагын нөлөө бүхий төв байсны улмаас,

Ромын хэл болох Латин хэл теологийн салбарт голлох болсоноос,

хожим бусад нэр нөлөө бүхий Христчин төвүүд болох Иерусалим, Антиох, Эфес, Константинополь, Хиппо зэрэг нь Исламын давшилтын улмаас хүчээ алдаснаас,

эцэст нь, Эзэний Петрт хэлсэн “…Чи бол Петр. Энэ хадан дээр Би Өөрийн Чуулганыг босгоно…Би чамд тэнгэрийн хаанчлалын түлхүүрийг өгнө…” гэснийг гуйвуулан “Петр бол Есүсийн дэлхийд үлдээсэн өв залгамжлагч нь. Тэр Ромд нас бараад өв залгамжлалаа, эрх мэдлээ Ромын бишопт үлдээсэн.”гэж үзсэнээр Ромын папын сэнтий халдашгүй дархан статус болон өргөмжлөгдсөн.

Түүхэнд олон пап сэнтийд заларснаас, зарим нь тун сайн (Чуулганы түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн), зарим нь тун муу (эд хөрөнгө, нэр алдар, эрх мэдэлд шунан дурлаж, бардамнаж, эхнэр авч болохгүй гэх атлаа, нууц амрагтай...гэх мэт) хүмүүс байсан. Тэр үед папуудыг Vicar of Christ буюу Христийн төлөөлөгчид гэдэг байсан. Тэд, Лук 22:38-д гардаг хоёр илдний тухай өгүүлэмжийг “…энэ нь нэг нь дэлхийг, нөгөө нь Чуулганыг захирах эрх мэдлийг билэгдсэн” гэж үзээд, аливаа улс төрийн эрх мэдлийн төлөөх маргаан зөрчил, хор найруулганд идэвхтэйгээр, ичиж нэрэлхэлгүй оролцож эхэлсэн.

Калкедоны зөвлөл дээр Ромын бишоп “Агуу” гэгддэг Лео (МЭ440-461 онуудад пап байсан), бүх Чуулгануудын хамгийн дээд эрх мэдлийг өөртөө шаардсан. Тэр, Христийн онолд маш чухал тайлбар, тулгуур болж өгдөг “Есүс Христ нь 100%Бурхан, 100% хүн юм.” гэсэн онол тунхаглалыг оруулсан. “Агуу” Лео нь, зохион байгуулах өндөр чадвартай, Чуулганы ажлыг ч, улс төрийн ажлыг ч сайн хийдэг байсан. Хүннүгийн их удирдагч Аттилла, Ром руу сүйрлийн дайралт хийх гэж байхад, Лео очиж түүнтэй хувьчилан уулзаад, довтолгоог болиулж байжээ.

Мөн МЭ590-604 онуудад папын сэнтийд заларсан “Агуу” Грегорий нь сайнаар дурсагддаг. Тэр үед Ром уналтанд орж хоосрол ядуурал, хүчирхийлэл гаарч, эмх замбараагүй байдал газар авсан байв. Тэр бас л, улс төрийн эвлэрүүлэл зохицуулалт хийдэг, мөн ядуусыг хоололдог, өглөг буяны ажлыг сайтар зохион байгуулдаг байсан. Хамгийн чухал нь илгээлтийн ажилчдыг бэлтгэн, авралын зар тараалгахаар илгээж байлаа. Европийн олон орон руу элч нарыг илгээснээс Британы арал руу яваад ирсэн элч нар нь “…тэнд цэнхэр нүдтэй, шар үстэй, тэнгэр элч нар шиг хүмүүс амьдардаг юм байна.” гэснээс үүдэн, Angel буюу аажмаар хувирч Англи гэсэн нэр үүссэн гэдэг.

Бас 7-р Грегори тун сайн пап байсан гэж үнэлэгддэг. Чуулганы хөгжилд чухал ач холбогдол бүхий олон сайн зүйл хийж хэрэгжүүлсэн гэдэг. Чуулган нь улс төрөөс ангид, цэвэр ариун байх ёстой гэдэг байв.

9-р зууны үед нэгэн эртний бичээс олдсон гэсэн яриа гарсан. Түүн дээр Константин хааны “…папууд энэ дэлхий дээрхи бүх Чуулганыг захирах ёстой…” гэсэн зарлиг байсан гэнэ. Энэ нь үнэн олдвор, эсвэл зохиомол цуу аль нь ч байсан тэнгэрлэг эрх мэдэлгүй юм. Харин тухайн үед Ромын пап үүнийг ашиглан маш их эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлхээр, явуулга хийж эхэлсэн.

Пап болсон нэгэн нь заавал нэрээ сольдог. Папын сэнтий дор үнэмлэхүй их эрх мэдэл төвлөрсөн. Доороо кардинал, арчбишоп, бишоп, приест гэх мэт шат дараалсан албан тушаалтнуудыг захирч, тэднээрээ дамжуулан асар өргөн уудам газар нутаг, үй олон хүнийг захирч байлаа. Маш их эд хөрөнгө, орд шилтгээн, эдлэн газар, үйлчлэлийн албатай, тэр ч бүү хэл цэрэг цагдаатай хүртэл болсон. Татвар өргөлийн алба, шүүх залхаан цээрлүүлэх тогтоцтой болж, боловсрол мэдлэг, албан тушаал ажил үйлс болон хурим гэрлэлт, үхэл оршуулгын асуудлыг ч төвлөрүүлэн шийдэж байлаа.

Энэхүү нүсэр тогтоцыг авч явахын тулд асар их хөрөнгө шаардагдаж, үр дүнд нь папууд мөнгө санхүүгийн асуудлаас толгой өндийлгөх ямарч боломжгүй болж байлаа. Тэд үе үе дампуурч, гачаал хүндрэлээсээ гарахын тулд сүмийн эзэмшил эдлэн, өмч хөрөнгөнд гар дүрж, бусдад зарж арилждаг байв. Чуулган нь хүмүүсийн амьдрал, хувь заяатай (нийгэмтэй) нягт холбогдож салгах аргагүй болсон.

Хүн, Чуулган буюу папд дуулгавартай байх ёстой. Эсэргүүцвэл ад үзэгдэнэ, нийгмээс таслагдана. Энэ нь, нэгэнт Чуулганаас, хүмүүсээс таслагдах юм бол Эзэний зоогийг барих эрхээс бас аварлаас таслагдана, гэсэн үг байлаа. Цаашилбал тэрс үзэлтэн, буруу номтон, сатаны элч гэхчилэн яллагдаж шатаагдах аюул ч нүүрлэж болох юм. Үүнийг Excommunication гэдэг байв.

Хүн гэм үйлдвэл, тэр тухайгаа сүм доторхи гэмшилийн тусгай өрөөнд орж илчилж улайна. Түүнийг нь нөгөө талаас нь сонсож байсан тахилч (priest) үнэлж дүгнээд, таарч тохирно гэж үзсэн шийтгэл, үүрэг онооно. Иерусалим руу гэмшилийн аян хийх, долоо хоног мацаг барин залбирах гэх мэт. Хэрэгжүүлэлтээ тайлагнамагц, тахилч уучлагдсаныг нь зарладаг. Бас үхлийн ирмэгт ирсэн нэгэн дээр тахилч тос түрхэн залбирч, гэмийг нь уучлуулна. Хэрвээ хэн нэгэн нь тахилчаар залбируулалгүй нас барчихвал хотоос гадагш гарган оршуулна. Ийнхүү мөнхийн улсад ч биш, тамд ч биш завсарын хүлээлгийн газар очлоо. Одоо ар гэрийнхэн нь сүмд зохих нөхөн төлбөр хийвэл, тэндээсээ хурдан гарч диваажинд очно, гэж итгэдэг байлаа.

Хүүхдийг төрөөд удаагүй байхад баптисм хүртээх ба түүний хувь заяаг Эзэний өмнө болон Чуулганы өмнө хариуцан залбирч, амьдралын замд нь нөлөөлж байх үүрэг бүхий “загалмайлсан эцэг, эсвэл эх”, гэж хэн нэгэн нь томилогддог. Ингэснээр хүүхэд маань “Limbo” буюу тэнгэрийн улсын хязгаар нутагт очих эрхтэй боллоо, гэж үзнэ. 9-н настайд нь дахин ариусган залбираад, Эзэний зоог хүртэх эрхтэй болгон хүлээн авдаг байв.





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

6. Папууд ба загалмайтны аян дайн

Долдугаар зууны үед Исламын шашин үүсч хүчирхэгжин, 1000-аад он гэхэд Зүүн Ром тэр чигтээ эрхшээл нөлөөнд нь орсон. Ислам гэдэг нь "Бурханы хүсэлд захирагдах", гэсэн утгатай. Тэдний нөлөө хүчтэй тэлсэнээс Иерусалим, Антиох, Александрын Чуулганууд бараг л мөхөж байлаа. Сирид л гэхэд Чуулганы арван мянга орчим байр мосг (исламын сүм) болж хувирсан. Хойд Африкийн хүчирхэг Чуулганаас бараг юу ч үлдсэнгүй. Иудей итгэгчдийн хувьд маш чухалд тооцогддог “Ариун газар” болох Иерусалим, Иерихо … зэрэг нь лалынханд эзлэгдэв.

1094 онд 2-р Урбан пап бүх Чуулганыг “Ариун дайнд” уриалав. Тэр “Ариун газар”-ыг буруу номтнуудаас чөлөөлөх нь Бурханы хүсэл гэж тунхаглаад, цугларсан дайчдыг Эзэний нэрээр ерөөсөн. 1096 онд 2-р Урбан пап, Петр гэгддэг хэнээтэй бадарчнаар толгойлуулсан их цэрэг анхны (загалмайтны) аян дайндаа гарсан. Лалынхныг Христэд итгүүлнэ, сул доройг нь мэдүүлнэ ухааруулна, Бурхан хэнийх нь талд байгааг нотолно, гэх мэт маш гэнэн мунхаг мөрөөдөл, төсөөлөл тэднийг зоригжуулж байлаа. Мэдээж тэр дунд алдарших, эрх мэдэлтэй болох, гэх мэт хувь хүний хүсэл улс төрийн, газар нутгийн, эд баялаг олз ашгийн шунал хүсэл ч холилдон явж байлаа.

Тэд тун ч амжилттай дайтсаар Антиох, Иерусалим, Никеа, Эфэс, Эдэсса зэргийг эзэлж, 1099 онд Крусейдын Феодалист хаант улсыг байгуулсан. Тулаанд гавъяа байгуулсан хөлөг баатарууд (рыцариуд) бүхэл бүтэн хот балгадыг хүн ардтай нь шагнал болгон авч байв. Тэд өөрсдийн цус асгаруулсан дайнаа Эзэний өмнө хүлээсэн ариун үүргээ нэр төртэйгөөр биелүүлж байна, гэж бодоцгоодог байлаа. Тэдний байгуулсан “гавъяа” ард нь үлдсэн эх оронд нь домог бахархал болон дуурсаж, үй олон хүмүүс (тэр дундаа өсвөр үеийнхэн) тэднийг үлгэр дуурайлаа болгон, тэдэн шиг “алдар гавъяа” байгуулхыг дурлан тэмүүлж байлаа.

Хоёр талаас маш их цус урссан. Ялангуяа үй олон мусальманчууд (цэргийн биш энгийн иргэд ч) алагдсан. Баруунаас ирсэн энэ их гамшиг зөвхөн лалынхныг ч биш бас Ортодокс, Зүүний Чуулганыхныг ч хамарч, тэднээс олон хүн “эрэлхэг загалмайн дайчдын” гарт амь үрэгдсэн. Энэ их хүчирхийлэл цус урсгалт нь яав ч Эзэний хүсэл биш гэдгийг цөөхөн хүн мэдэж ойлгож, шүүмжилж байсан ч, таслан зогсоох хүч болтлоо нэгдэж чадаагүй юм.

Хэдийгээр загалмайтнууд зорилгоо биелүүлсэн боловч, угаас эзлэгдсэн газар нутаг, ард иргэд нь исламжсан байсан ба тэдний соёл уламжлал, амьдрах хэв маягын зөөлөн түрэлт нөлөө, эрх мэдлээ эргүүлэн авахаар байн байн довтлох исламын дайчдын довтолгоо, шинэ гүрнийг хэлбэр төдий хэврэг улс болгосон юм.

1147 онд 3-р Юүжин пап, Клэрвогийн Бэрнард нарын удирдлагаар хоёрдахь аян дайн эхэлсэн. Энэ удаа зөвхөн зэвсэгт дайчид ч биш, орон гэргүй, ядуу хоосон тариачид, хүүхэд, хөгшид олноороо явцгаасан. Тэд газар эдлэнтэй болгох, дайны олз омгоос хувь хүртээх амлалтанд хууртсан юм. Анхнаасаа бүтэлгүйтэж замдаа олноороо алуулж явсаар, Дамаск хүрч эзлэн авах гэсэн бүх оролдлого нь бүтэлгүйтсэнээр, 1148 онд бүрэн дампуурлаар дууссан.

1189 онд 3-р Александр пап, Фредрик Барборас хаан, Английн хаан Арслан зоригт гэгддэг 1-р Ричард нарын удирдлагаар гуравдахь довтолгоо эхэлсэн. Энэ үед мусальманчууд аль хэзээний зохион байгуулалтанд орж нэгдсэн байлаа. Удаа дараалсан загалмайтны довтолгоо тэднийг хүчирхэгжүүлсэн юм. Тэдний хаан Саладин сайтар зэвсэглэсэн, туршлагатай, гурван зуун мянга хүртэл хүнтэй армийг удирдаж байлаа. Цус асгаруулсан хатуу ширүүн тулаан гурван жил үргэлжилж, Фредрик усанд живж үхээд, Ричард Саладинтай эвийн гэрээ байгуулснаар дууссан юм. Ричард харих замдаа Германд баригдаж хоригдож байгаад, хожим оргон харьсан гэдэг.

1200-1204 оны хооронд 3-р Инносэнт папын үүсгэсэн дөрөвдэх дайн “ариун” зорилгоосоо илүүтэй дээрмийн дайн болсон. Улайрч хийрхсэн олз ашгийн шуналтнууд лал гэлтгүй христчин хот тосгодыг ч дээрэмдэн тонож бусниулж байлаа. Энэхүү бүлэг дээрэмчид ард талдаа ч нэр хүндээ алдан дэмжлэггүй болж, зохион байгуулалт нь ч алдагдан тарсан.

Хамгийн гэнэн мунхаг, гашуун түүх бол хүүхдүүдийн аян юм. 1212 онд “Зүрх сэтгэл нь цэвэр ариун хүүхдүүдийг ашиглан Ариун газрыг гайхамшигт аргаар чөлөөлөх“ тэнэг төлөвлөгөө Николас Стивэн гэгч бодож олсон нь папын засаг захиргааныхнаар дэмжигдэн эхэлсэн. Олон арван мянган хүүхдүүд энэ аянд хамрагдаж, олонхи нь далайд живж, олзлогдож, боол болон худалдагдаж, алуулсан юм.

“Ариун газрыг” аян дайнаар чөлөөлөх мунхаг бодлоосоо Чуулганы удирдлага салж чадахгүй л байсаар, зургадугаар оролдлого 1219-1221 онуудад 3-р Хонориус папын дэмжлэгтэйгээр өрнөсөн. Тэд Египетийн Дамиэтаг эзэлсэн боловч удалгүй эргүүлэн алдсан.

Яг энэ үед Эзэн Азийн зүрхэнд нэгэн хүнийг, бүх нүүдэлчдийн хаан болгон өргөмжилж байлаа. Түүний угсаа залгамжлагчид нь “Ариун газрыг чөлөөлөх ариун дайны” бүх оролдлогыг нэгмөсөн таслан зогсоосон юм. Төв Азиас ирсэн “Бурханы ташуур”, зүүн Европт рыцариудыг, Персэд лалын холбоог бут цохих хүртэл, Чуулганы удирдлага “ариун дайны” мунхаг бузар сүнснээсээ чөлөөлөгдөж чадалгүй байсаар, том жижиг олон дайныг хийж их цус асгаруулсан билээ.
Константин хааны үеэс, шинэчлэлийн үе хүртэл папын сэнтийд 180-н хүн заларсан байна.





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)

7. Шинэчлэл ба Чуулган

Ромын католик шашны гол алдаа нь улс төртэй хэт хутгалдан эрх мэдэлд шунасан. Библийг зөвхөн латин хэлээр л уншиж цөөнхийн хүрээнд ойлгож, өмчилж байсан. Эдийн засгийн асуудалд хэт их ач холбогдол өгч, нүсэр аппаратаа тэжээхэд анхааран, татвар өглөгийг л чухалчилж, шаардлагатай үед албадан зальдан авдаг байв. Теологийн хувьд ч завхарч маш их хиймэл шүтээнтэй болон, Мариа ба бусад гэгээнтнүүдийг шүтэх болсон. Санваартнууд өөрсдөө үлгэргүй завхай, шуналтай, ёс суртахуунаар бузар болсон байлаа. Сүмийн зүгээс хавчлага эрүү шүүлт, хардалт нь шинэ соргог болгоныг нухчин дарж байлаа.

Гэвч бурханлаг ариун хүмүүс олон төрж, өөрчлөлт шинэчлэлт хийхээр оролдсоор л байлаа. Антони, Стайлитийн Симон, агуу Базил, Нурсиагын Бенедикт (бенедиктчүүд хөдөлгөөнийг үндэслэгч), Аквинтины Уиллиам (клүүниакчуудын хөдөлгөөнийг үндэслэгч), Молезмигийн Роберт (систеркианчуудын хөдөлгөөнийг үүсгэгч), Доминик де Газман (доминикианчууд хөдөлгөөнийг үндэслэгч), Ассисын Францис (францисканчууд хөдөлгөөнийг үүсгэгч), Валденшиансын Петр Валдо (валденшианчууд хөдөлгөөнийг үүсгэгч), Яан Гүс (гүсчүүд хөдөлгөөнийг үүсгэгч), Иохан Витклиф (лоллардчууд хөдөлгөөнийг үүсгэгч) зэрэг олон хүн, харгислал хавчлагыг үл тоон, загалмайн аврал ба дахин амилалтанд итгэх итгэл доторхи хувь хүний өөрчлөгдсөн амьдралын үнэ цэнэ, утга учрыг үг хэл үйлсээрээ харуулж, шашны дарангуй бурангуйг шүүмжилж байв.

Ийнхүү Бурханы цаг болж, Ариун Сүнс Герман нутагт нэгэн хүнийг босгов. Мартин Лютер 1483 оны 11-р сарын 10-ны шөнө, Прусс Саксон дахь Эйслебенд төржээ. Төрөөд удалгүй баптисм хүртэж гэгээнтнээс нэр хүртсэн байна. Түүний бага нас хүндхэн байдал дунд өнгөрсөн ба эцэг эх нь хатуу чангаар өсгөж хүмүүжүүлсэн байна. Мансфелд, Маглебург хотуудын сургуулиудад бага ангийн боловсрол эзэмшсэн. 14-н наснаасаа гудамжинд дуу дуулж мөнгө олж өөрийгөө тэжээх болсон.

Эцэг эх нь маш ажилсаг, шударга хүмүүс байсны дээр, гэр бүлийг нь Бурхан ерөөснөөр амьдрал ахуй нь сайжирч, 18-н настайдаа Ерфуртын их сургуульд сурч эхэлсэн. Тэнд философи, латин хэл, хөгжмийн боловсролд гаргуун суралцаж байлаа. Сургуулийнхаа номын санд анх бүтэн Библи (латин хэл дээр) олж хараад, уншин судалж байжээ. Тэрээр хувь хүний авралын талаар ихэд сонирхож судалсан ба сүм дээр заагддаггүй олон гайхамшигт зүйлсийг Библиэс уншин гайхан баярлаж байлаа.

Гэвч Христийн авралын талаархи үнэн зөв ойлголт, итгэл үнэмшилийг зүрхэндээ ухаарч аваагүй л байв. Түүний хувьд Бурхан хүршгүй ариун шударга, уур хилэнгийн Бурхан байлаа. Мартин Лютер цаашаагаа үргэлжлүүлэн хуулчийн мэргэжилээр суралцахаар шийдээд байсан 1505 оны 7-р сард, Ерфуртын ойролцоох гэртээ очоод буцаж явах замдаа хүчтэй аянга цахилгаантай аадар бороотой таарчээ. Түүнийг яг л одоо Бурханы уур хилэн ниргэх гэж байгаа мэт санагджээ. Үхтэлээ айсан тэрээр, “… гэгээн Анна минь, намайг өршөө. Би сүмд шавилж Бурханд үйлчилье…” гэж залбирсан байна. Тэр амлалтандаа хүрч, хоёр долоо хоногын дараа Августины хийдэд хувраг болох нь тэрээ.

М.Лютер шударга, сайхан сэтгэлтэй, тусч, өндөр ухамсартай санваартан байлаа. 1507 онд Виттенбергт ирж теологийн чиглэлээр суралцаж эхэллээ. Тэр бас Ромд очоод, католик сүм хийдийн завхарлыг хараад ихээхэн гутарсан байна. Улам хичээнгүйгээр Библийг судалж, улмаар Ром, Галат номуудаас, гэм нүгэлт хүн хуулийн үйлсээр бус харин зөвхөн итгэлээр зөвтгөгддөгийг олж хараад баттай итгэсэн байна. Түүний хувьд Библи нь амийн, тайвшралын ном болж, гэмийн дарамтнаас чөлөөлөгдөн Загалмайн нийгүүлсэлийн утга учрыг жинхэнээс нь ойлгон ухаарсан юм.

1512 онд теологийн докторын зэрэг хамгаалж, тус сургуульдаа Библи судлалын профессороор сонгогдон ажилласан. Тэр Библийн үнэнийг гажуудуулсан католик сүмийн завхрал, папуудын бурангуй засаглалын эсрэг Бурханы Үгийг тунхаглан, өөрийн үзэл бодлыг ч илэрхийлж эхэлсэн.

1517 оны 10-р сарын 31-ний өдөр тогтсон хэв журмын эсрэг 95-н зүйл бүхий тунхаг бичигээ Виттенберг хотын сүмийн үүдэнд наасан байна. Энэ өдрийг “Шинэчлэлийн төрсөн өдөр” гэдэг. М.Лютер, энэ өдрийг тохиолдлоор сонгоогүй юм. Маргааш нь “Бүх гэгээнтнүүдийн төрсөн өдөр” гэдэг баяр болох гэж байлаа. Энэ өдөр маш олон сүсэгтнүүд, сүмийн эрхтэн дархтнууд, засаг захиргааны ямбатнууд ч хамтдаа цуглардаг байжээ. Тунхаг бичигт тусгагдсан санааг 4-н зүйлээр тоймлож болох юм.

1. Хүн хэрхэн аврагдах вэ? Католик үзэлд, сайн үйлс их хийж, сүмийн тогтоосон дүрэм журмыг ягштал баримталж, сүмд өргөл татвар их өргөж, санваартнуудад дуулгавартай байх нь аврагдах гол нөхцөл байлаа. Харин Лютер, Есүсийн загалмай дээрхи үхэл, дахин амилсан амилалтанд итгэх итгэлээр, үнэгүйгээр, Бурханы ивээлээр аврагдана, гэсэн үнэнийг сөргүүлсэн.

2. Шашны эрх мэдэл хаанаас ирдэг вэ? Католик үзэлд, зөвхөн пап л газар дээрхи Бурханы эрх мэдлийн билэгдэл, биет төлөөлөл гэж үздэг. Папаас л бүх байр суурь, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг тохоон томилох ёстой, гэж үзэж байв. Үүний эсрэг, эрх мэдэл нь Бурханаас, Түүний Үг болсон Библиэс ирдэг гэсэн.

3. Сүм цуглаан гэж юу вэ? Католик үзэлд, барилга байшин, тахилч бүхий татвар өглөгийг хурааж, хувь заяаг чинь чиглүүлдэг сүм л аврагдах газар юм, гэж байлаа. Харин, авралыг авсан хүн болгон Ариун Сүнсний сүм ба энэхүү итгэгчид цугладаг газар, Эзэнийг магтаж байгаа бүх газар цуглаан юм, гэж Лютер үзсэн.

4. Христчин амьдралын мөн чанар ямар байх ёстой вэ? Тахилч санваартан хүн л Бурханы ажлыг хийдэг. Бусад нь дуулгавартайгаар өргөл, татвараа л өгөөд явж байх ёстой байлаа. Харин М.Лютер, Христэд итгэдэг хүн бүр тахилч бөгөөд Эзэний хүслийн дагуу амьдрах ёстой гэсэн.
Тэгээд зогссонгүй, Библийг хүн болгон төрөлх хэлээрээ унших эрхтэй гэж тунхаглаад, еврей, грек эх хэлнээс нь герман хэл рүү орчуулан хэвлүүлсэн байна.

Тэр үед “Ариун Ромын Эзэнт улсын” сүнс мөхөөгүй л байлаа. Хэдийгээр орон нутаг бүрийн хаад, ван, гүнгүүд засаглалаа барьж байсан ч нийт Европ тэр чигээрээ Ромоос ямар нэг байдлаар хамааралтай байсан. Ямар хатан авах, гэрлэлтээ цуцлуулж болох эсэх, шинэ төрсөнийгөө адислуулах, өргөл барьц өргөх гэхчилэн олон зүйл дээр папын тааллыг хайж сэтгэлд нь нийцүүлдэг байв. Харин Лютер энэхүү хэмжээгүй эрхт засаглалын эсрэг босож, нийгмийн бүх давхаргынхантай уулзаж, ятгаж байлаа.

Түүнийг Ромд аваачиж “тэрслүү” үзлээсээ эргэхийг тушаасан боловч, эрс татгалзан амь нас нь ч эрсдэж болзошгүй аюултай байдлаас зугтаж чадсан байдаг. Тэр хүний түүхэн дэх хамгийн олон ном бичсэн хүмүүсийн нэг юм. 1521 онд “Чуулган Вавилоны дарлалд” гэдэг ном бичиж, Ромын католикын элдэв дэг жаяг, ёслол нь хаях ёстой бузар хүлээс болохыг илчилсэн. Мөн ондоо “Христийн доторхи эрх чөлөө” ном бичсэн. Уг нь Христчин хүний итгэлийн (сүнсний) эрх чөлөөний тухай бичсэн боловч олон хүн буруу ойлгосноос болж тариачдын бослого гарч, олон газрын эзэд, католик санваартнууд алуулсан. Хариуд нь хааны цэрэг босогчдыг зэвсэгийн хүчээр дарсан байна.

Маш их хэл ам, зөрчил дагуулж хавчигдаж байсан боловч Лютерийн үзэл улам бүр хүчийг авсаар, 1536 онд 1-р Густав ван энэ урсгалыг Швец, Финландын албан ёсны шашин хэмээн зарлав. 1539 онд энэ жишгийг Данийн ван дагаж, Дани, Норвегид хэрэгжүүлэв. Засгийн эрх мэдэлтнүүд шинэчлэлийг, Ромоос бүрэн бие дааж, улстөрийн эрх чөлөөнд хүрэх боломж гэж харж байлаа.

Итгэлийн эрх чөлөө ч үргэлжлэн хөгжиж, Францын санваартан Жон Калвин, Щвейцарын тахилч Улрих Звингли зэрэг олон шинэчлэгчид төрөн гарч, шинэ шинэ онол үзэл баримтлалуудыг дэвшүүлэн баяжуулсан. Европ тэр чигээрээ өөрчлөлт шинэчлэлт, зөрчил маргаанаар буцалж байлаа.

1618 онд Богемийн (одоогийн Чех) протестант тайж нар Прагийн шилтгээний цонхоор хоёр католик – губернаторийг хаяснаас болж, итгэл үнэмшлээрээ талцан дайтаж эхэллээ. Протестант итгэгч Фридрих, Богемийн вангаар өргөмжлөгдөн гарч ирсэн ч, Ромын Эзэнт улсын хаан Фердинандын арми 1620 онд Богемийг эзлэн, католикыг эргэн сэргээв.

Гэвч баярлах болоогүй байлаа. Дайнд Голланд, дараа нь Дани, Швед, Франц улсууд дараалан татагдан орж 30-н жил үргэлжилсэн юм. Мэдээж, зөвхөн шашны зөрөлдөөнөөс гадна, улстөрийн, ашиг сонирхолын, нөлөөний хүрээний тэмцэл ч энэ дунд явагдсан. Хоёр тал ялж ялагдаж явсаар, 1648 онд Вествалийн хэлэлцээ явагдаж, найрамдалын гэрээ байгуулснаар дайн дууслаа. Энэ бүхний эцэст Ромын Эзэнт улс бүрэн мөхөж, Европ одоогийнхоо дүр төрхийг олсон юм. Бас тухайн улс орны хаан ямар итгэл үнэмшилтэй байна, тус улс тэр чигээрээ католик, эсвэл протестант шашинтай байхаар тогтсон байна.

Ийнхүү Ариун Сүнс, М.Лютерээр дамжуулан эхлүүлсэн шинэчлэлээ нийгмийн бүх хүрээг хамруулан эрчимжүүлсэн. Шинжлэх ухааны мэдлэг тэлж, технологи хөгжиж, шинэ шинэ газар орныг нээн эзэмшиж байлаа. Библи олон хэл дээр орчуулагдан, олон тоогоор хэвлэгдэж өргөн олонд хүртээмжтэй боллоо. "Сүнс ариун, бие бузар..." гэх хуучинсаг үзэл, бие махбодийн гоо сайхныг алдаршуулсан шинэ үзлээр солигдох болов. Шинэчлэл, католикын дотоодод ч маш их өөрчлөлтийг авчирсан юм.





Шалгасан багш: Жэйн Синиор
Чуулганы түүхийг танилцуулахуй" хичээлийн лекцээс (UBTC)